Nauka na błędach innych

Jako społeczeństwo stajemy się coraz bardziej dojrzali i świadomi ekologicznie. Segregujemy śmieci, staramy się jeść odpowiedzialnie, kupować odpowiedzialnie, zgodnie z duchem „zero waste” czy „low carbon”. Co jednak wiemy o tym, co pod nami? Czy tam, gdzie mieszkamy, wcześniej była zielona polana, czy fabryka wykorzystująca rtęć? Neutralny środowiskowo grunt, czy uśpiona bomba ekologiczna? Nieuporządkowana przeszłość zemści się w przyszłości, o ile nic z tym nie będziemy robić. A właściwie nie będą z tym robić z jednej strony, ci, którzy mają doświadczenie i narzędzia do remediacji gruntów, z drugiej zaś regulatorzy, którzy od strony legislacyjnej zrobią wszystko, by tym pierwszym umożliwić działanie.

Jak zauważył Craig A. Cox, prezes i główny naukowiec Cox-Colvin & Associates, w Polsce mechanizmy legislacyjne oraz opcje finansowania remediacji w Polsce nie są jeszcze dobrze wykształcone Optymizmem napawa jednakfakt, że mamy możliwość ominięcia tych błędów, z którymi mierzyły się kraje wcześniej wchodzące na ścieżkę remediacji.

Na pewno jest wiele do zrobienia, w Polsce, w całej Europie.
Potrzebna jest jednak spójna polityka państw członkowskich UE. Dr Piotr Wojda, mianowany urzędnik naukowy Wspólnotowego Centrum Badawczego Komisji Europejskiej stwierdził, że właściwe zagospodarowanie terenów poprzemysłowych staje się najważniejszym tematem na najbliższe lata. Nakłada się tu kilka aspektów. Jeden, niezaprzeczalnie ważny, to środowiskowy. Inne to chociażby potrzeba wynikająca ze zwiększającego się deficytu terenów miejskich, które mogłyby posłużyć do celów mieszkaniowych. Z takim problemem boryka się wiele miast. Dlatego tak ważne jest odpowiednie zajęcie się problemem skażonych gruntów poprzemysłowych, by nowe przeznaczenie terenu było zgodne z ramami regulacyjnymi, a przede wszystkim w sposób bezpieczny służyło kolejnym pokoleniom. Agenda unijna, w której pracuje dr Piotr Wojda ma między innymi za zadanie wypracowywać spójne mechanizmy dla państw członkowskich. Jak zauważył ekspert, wiele inicjatyw wzajemnie się uzupełnia, na przykład ogłoszony dwa lata temu Zielony Ład współgra ze strategią bioróżnorodności czy ogłoszoną w tym roku strategią glebową – długoterminowym planem ochrony środowiska i remediacji zanieczyszczonych gruntów.

Na przykład europejski plan działania gospodarki obiegu zamkniętego (dotyczący ekstraktowania odpadów i surowców) będzie miał ważny wpływ na zagospodarowanie terenów poprzemysłowych. Wszelkie unijne inicjatywy muszą na siebie wpływać i oddziaływać.

„Musimy skoncentrować się na wspólnym standardzie raportowania, dzielenia się danymi w całej UE, uzyskaniem przejrzystości w badaniach i danych” – tłumaczył podczas konferencji dr Piotr Wojda.
Dziś tylko 13 krajów członkowskich ma zidentyfikowane tereny zanieczyszczone. W Europie mamy około 2,8 mln zanieczyszczonych terenów. Wiele z tych terenów nadal potrzebuje szczegółowych badań – ok 170 tysięcy. Natomiast ok 125 tysięcy wymaga remediacji. 14400 gruntów jest w trakcie remediacji, już po – ponad 63 tysiące. Dzieje się więc dużo, jeszcze więcej zależy od finansowania remediacji w ramach zagospodarowywania terenów poprzemysłowych. Tu mechanizmy są różne, na co wskazywał Piotr Wojda. W niektórych krajach większość remediacji wykonuje się z prywatnych funduszy, inne posiłkują się publicznymi programami finansowania.

Rozbrajanie polskich bomb

Jak na tle Europy wygląda Polska? Gdzie dziś jesteśmy? Dr Wojciech Wołkowicz z Państwowego Instytutu Geologicznego/Państwowego Instytutu Badawczego podczas REMEDy pokusił się o nakreślenie kontekstu polskiego i powstawania obszarów zdegradowanych środowiskowo.

Do lat 70-tych w Polsce akceptowano działalność przemysłową, która nie liczyła się ze środowiskiem. Dopiero w połowie lat 90-tych pojawiły się pierwsze wskazówki metodyczne do oceny stopnia zanieczyszczenia gruntu i wód podziemnych produktami ropopochodnymi, bazujące na doświadczeniach Europy Zachodniej. Pomału zaczęto identyfikować najbardziej zanieczyszczone obszary. W Polsce mamy dziś około 440 terenów, na których występuje potencjalne historyczne zanieczyszczenie powierzchni ziemi i aż 760 terenów, na których to zanieczyszczenie jest stwierdzone. To głównie identyfikowane tereny poprzemysłowe w miastach. Posiadamy jako Polska również kilka bomb ekologicznych, sklasyfikowanych przez GIOŚ, np. składowisko odpadów azbestowych w Ogrodzieńcu czy stawy osadowe na terenie po Hucie Stalowa Wola.

Dr Wojciech Wołkowicz zwrócił uwagę na to, że w ramach obecnie obowiązujących przepisów brak jest procedur umożliwiających sprawne usuwanie toksyn i historycznych odpadów z terenów, które nie stanowią już niczyjej własności ani nie są zanieczyszczoną powierzchnią ziemi, którą można by było poddać procesowi remediacji. Wypracowywane są założenia projektu ustawy o wielkoobszarowych terenach zdegradowanych, która próbuje rozwiązać cześć problemów ze zgromadzonymi odpadami.

Planowana ustawa obejmie takie wielkoobszarowe tereny jak na przykład dawne Zakłady Chemiczne „Tarnowskie Góry” w Tarnowskich Górach, Zakłady Chemiczne „Zachem” w Bydgoszczy czy zakłady „Organika-Azot: w Jaworznie. Lista ma być otwarta, z możliwością dopisywania obiektów.

Równie ważne jest rozwiązanie kwestii terenów pokopalnianych, o czym podczas swojego wystąpienia mówiła dr Katarzyna Barańska z kancelarii Kochański & Partners. Do 2050 roku UE ma być neutralna klimatycznie, a to oznacza, że skończy się czas gospodarka oparta o kopaliny. Pomysłem na zagospodarowanie terenów powydobywczych mogą być na przykład OZE.

Każda metoda ma wartość

To właśnie studium przypadków i omawianie stosowanych technologii stanowi mocną stronę konferencji.. Wspomniał o tym Andre Chiaradia podczas dyskusji panelowej, zaznaczając, że jednym z celów spotkania jest pokazanie w Polsce tego, co dzieje na świecie oraz możliwości wykorzystania technologii dotyczących rozpoznawania zanieczyszczeń i remediacji. A tych jest coraz więcej i są coraz efektywniejsze.
Jednym z nich jest na przykład próbkowanie powietrza glebowego (oparów). Wiele uwagi temu tematowi poświęcili tacy paneliści jak Laurie Chilcote, dyrektor i wiceprezes Cox-Colvin & Associates czy Harry O’Neill, prezes Beacon Environmental. O tej metodzie, jak zauważyła Laurie Chilcote, wiele mówiło się w latach 80-tych, ale potem uwaga ekspertów skupiła się na analizie gleby i wód gruntowych, zaś opary glebowe poszły w zapomnienie. Wygląda na to, że analiza powietrza glebowego może dać znacznie dokładniejsze, tańsze i szybsze wyniki rozpoznawania skażeń środowiska gruntowo-wodnego. Jak zaznaczył Harry O’Neill, próbki z oparów identyfikują zanieczyszczenie znacznie szybciej niż odwierty w glebie. Poza tym, jak przypomniał ekspert, poleganie na próbkach z gleby może doprowadzić do pomijania wiele aspektów. Rozwiązania gazowe są według niego lepsze, skuteczniejsze. „Problem z tradycyjnym podejściem do próbkowania gleby jest taki, pojawia się wyzwanie, z jakiej głębokości i z jakiego miejsca powinny być one pobierane, by odzwierciedlały faktyczne skażenie na danym terenie” – zauważył. „Przewagą próbkowania gazowego jest to, że nie trzeba kopać głęboko, do źródła zakażenia. Im więcej próbek parowych, tym lepsze dane i większe oszczędności dla inwestora” – stwierdziła Laurie Chilcote.

Czy to może oznaczać odwrót od dotychczasowych metod próbkowania? Jak zauważył biorący udział w dyskusji Paweł Kot, Business Development Manager w i2 Analytical, powinno się mieć szeroki katalog zbierania danych o skażeniu, ponieważ każda technika ma swoje wady, a korzystając mądrze z różnych dostępnych metod mamy większą szansę osiągać trafne wyniki. Podobne doświadczenie ma Craig A. Cox, który wyjaśniał, że w USA również nie ma jednej techniki remediacji i nigdy nie ma jednego remedium na każdy teren. Musi być kilka technologii, ponieważ w różnych miejscach działają różne sposoby i dopiero na miejscu można ocenić, która będzie tą właściwą dla danego przypadku.

Niezależnie od wybranej metody, technologii, narzędzi, ważne, by nie umykał priorytet, jakim jest uczynienie ziemi, a szerzej – planety, zdrowszą i bezpieczną dla tego i kolejnych pokoleń.
Europejski Zielony Ład, o czym przypomniał Piotr Wojda, ma ambicję całkowicie zlikwidować emisje zanieczyszczeń do 2050 roku. Zdrowa gleba i czyste wody gruntowe będą filarem lepszej przyszłości.