„Obyś żył w ciekawych czasach”. Dziś to chińskie przysłowie, a właściwie przekleństwo, jest wyjątkowo aktualne. Wiele czynników zewnętrznych - geopolitycznych, ekonomicznych, a przede wszystkim środowiskowych sprawia, że przysłowiową ścianę zaczynamy już dostrzegać na horyzoncie. Świat, społeczeństwa, decydenci, wybudzają się z sympatycznej drzemki, następnym etapem dla tych, którzy chcą spać dalej, będzie kubeł naprawdę lodowatej wody na głowę.

Do globalnej agendy coraz częściej zaczynamy wpisywać kluczowe słowo – odpowiedzialność. Bo to jej brakowało przez ostatnie dekady rozwoju cywilizacyjnego. Potrafimy brutalnie wykorzystywać środowisko naturalne nie patrząc w przyszłość. A czy potrafimy naprawiać destrukcyjne efekty ludzkiej działalności? Branża remediacyjna na świecie od lat próbuje. Zdegradowane tereny poprzemysłowe, zatrute wody gruntowe, zanieczyszczone groźnymi substancjami zbiorniki wodne, gleba „ubogacona” ciężkimi metalami, arsenem i czym tylko się da to nasze niechlubne dziedzictwo. To my. Ludzie i nasza działalność. Po nas choćby potop. Albo chore społeczeństwo zamieszkujące budynki postawione przez nieodpowiedzialnych deweloperów na skażonych gruntach. Remediacja tych zanieczyszczeń często jest też energochłonna oraz wymaga zaangażowania wielu środków. Już w 2017 roku opublikowano standardy ISO 18504:2017 Soil quality – Sustainable Remediation, czyli wytyczne zrównoważonego rozwoju dla branży remediacyjnej. Dokument powstał w międzynarodowym zespole pod przewodnictwem profesora Paul’a Nathanail’a, który był gościem honorowym tegorocznego REMEDy.

Coraz większe, jeśli nie całkowite poparcie społeczne sprawia, że specjaliści od remediacji czują wielkie moralne wsparcie dla swoich projektów i również w Polsce zaczynają oceniać projekty pod kątem ich negatywnego wpływu na środowisko. Gorzej już z legislacją, lokalnymi decydentami, finansowaniem. Ale o tym trzeba cały czas rozmawiać, lobbować, jednocześnie dzielić się swoimi niepokojami, wyzwaniami, również sukcesami. Największa konferencja branżowa REMEDy ma spełniać właśnie taką rolę. Konferencja, która odbywa się zawsze w ostatnią środę września, staje się swojego rodzaju odprawą w sztabie walki z zanieczyszczeniami środowiska gruntowo-wodnego. Bo remediacja, wymiana myśli wokół projektów i szukanie rozwiązań trwają przecież cały rok.

Odpowiedzialność nigdy się nie kończy

Tegoroczne REMEDy było znakiem czasów. Osią spotkania był najbardziej aktualny z możliwych tematów – sustainability. Branża remediacyjna niesie podwójny ciężar odpowiedzialności – po pierwsze jej działania, jej projekty przywracania do użyteczności gruntów i wód gruntowych stają się wyrazem szeroko pojętej odpowiedzialności społecznej i swojego rodzaju spłacania długu planecie oraz dbania o społeczeństwo, które ją zamieszkuje.

Po drugie – projekty same w sobie muszą stawać się bardziej odpowiedzialne – od metodyki, planowania, realizacji, wykorzystywanych materiałów aż po zbudowanie całego zrównoważonego (i mierzalnego) łańcucha wartości.

Pod tym względem remediacja nie będzie się różniła od zrównoważonych działań na budowie, w fabryce, kopalni czy banku. Odpowiedzialność organizacji sięga znacznie dalej poza jej aktywa. Ważni są interesariusze, źródła pozyskiwania komponentów produkcyjnych, logistyka, transport, magazynowanie.

Sustainability nie kończy się jutro, to ciągły proces dochodzenia do jak najmniejszego wpływu na planetę. Dodatkowo obecny kryzys energetyczny sprawia, że we wszystkich branżach priorytetami stają się niskoemisyjność i energochłonność. André Chiaradia, starszy konsultant w Lion Environmental: „Koszt energii stanowi ważny czynnik przy rozważaniu zrównoważanego charakteru danego projektu. Niezależnie od tego czy badamy poziom zanieczyszczenia czy studium wykonalności – zawsze należy brać pod uwagę zużycie energii”.

Globalne wyzwanie, globalna szansa

„Debata o zrównoważonej remediacji będzie się cały czas toczyła” – stwierdził Sebastian Stachowski, prezes zarządu Lion Environmental, niezależnej polskiej spółki zajmującej się doradztwem ESG oraz głównego organizatora konferencji REMEDy. „Choć w krajach regionu tego typu projekty są cały czas wdrażane, chociażby w Czechach, mimo iż nasze społeczeństwo widzi i ma świadomość bomb ekologicznych w Polsce, to nie przekłada się to na lepszą rzeczywistość. Projektów remediacyjnych nie przybywa, a pod kątem ESG to naprawdę odległa debata. My nie możemy zostać w tyle, musimy przyspieszać. Mam nadzieję, że pojawią się fundusze na duże projekty. Mamy doświadczonych, kompetentnych ludzi, mamy sprawdzone technologie, które w innych krajach działają z powodzeniem. Jesteśmy gotowi. Mam nadzieję, że w Polsce będą podobne rozwiązania, jak np. we Włoszech, gdzie patrzy się na zrównoważenie projektów remediacji przed ich zatwierdzeniem” – dodał.

Prof. Paul Nathanail, Land Quality Management Ltd & Chair SiLC Register Ltd zwrócił uwagę na to, że zanieczyszczenie środowiska jest dziś większym nawet problemem niż globalne ocieplenie. Remediacja, a właściwie jej brak, staje się więc globalnym wyzwaniem, a nie problemem konkretnego regionu czy kraju. Według tego specjalisty istotne jest optymalizowanie wartości środowiskowej wykonywanych prac remediacyjnych, by w ten sposób dążyć do osiągnięcia zrównoważenia. Ważne jest właściwie zarządzanie ryzykami, które w idei sustainability nie są możliwe do zaakceptowania.

Pojawia się coraz więcej dobrych praktyk odpowiedzialnej remediacji. Firmy szukają nowych rozwiązań, łączą kilka technologii, szukają oparcia w odpowiedzialnych metodach. Lorenzo Sachetti, Carus Europe: „W latach 90-tych brano technologię i stosowano tak długo, aż się to zakończyło skutkiem. Bez oglądania się na koszty środowiskowe. Dziś wybiera się rozwiązania, które opierają się na kilku działaniach, np. ekstrakcja par z gruntów połączone z utlenianiem chemicznym in-situ (ISCO)”. Warto wspomnieć, że wytyczne dla wdrażania tych technologii głównie dla przedstawicieli urzędów zostały opublikowane przez IMPEL (European Union Network for the Implementation and Enforcement of Environmental Law) oraz przetłumaczone na polski (polskie wersje dostępne min. na stronie https://www.remedysummit.com/remedy-2022-konferencja/).

Innym przykładem może być chociażby oczyszczanie wód za pomocą technik fitoremediacji. „Kiedyś się o tym tylko mówiło, dziś fitoremediacja nadeszła. Jest czystsza, tańsza i zielona” – wyliczał Randy Mott z Phytoremedia Sp. z o.o. Rośliny mogą wyciągać zanieczyszczenia z gruntów oraz wód gruntowych. Taki projekt jest rozpatrywany w Jaworznie na obszarze pokopalnianym.

Uszczelnianie łańcucha

Przykładów jest o wiele więcej. Metody są różne, ale cel jeden. Ważne, by do niego podążać z głową, planem i odpowiednimi środkami. Legislacja zaczyna dojrzewać, wręcz też wymuszać na organizacjach zmiany. Taki impuls prawny zmieni krajobraz rynkowy. Już od stycznia 2023 na terenie Unii Europejskiej wejdzie obowiązek raportowania ESG (Environmental, Social, Corporate Governance). Do tablicy zostaną wywołane na początku duże firmy i podmioty notowane na giełdzie. W kolejnych latach raporty niefinansowe będą składać coraz mniejsi, finalnie raporty ESG staną się oczywistością dla wszystkich spółek prawa handlowego. Jak ESG wpłynie na branżę remediacyjną? Uczestnicy REMEDy zgodnie stwierdzili, że ten legislacyjny miecz to duża szansa dla całej branży.

André Chiaradia podkreślił, że legislacja musi iść w parze ze świadomością. Firmy muszą zrozumieć, jaki wpływ na środowisko mają ich działania. „Należy się zastanawiać, jakie materiały zastosowano przy remediacji, by na przykład móc rezygnować z pewnych niekluczowych dla projektów materiałów, czy można chociażby zmienić sposób dojazdu pracowników na bardziej zeroemisyjny. Takich miejsc do poprawy jest wiele. W całym łańcuchu wartości firmy należy szukać miejsc do zmian” – zauważył. I muszą to być naprawdę szybkie działania. Zegar planety wciąż tyka. „Al Gore powiedział, że rewolucja zrównoważona jest równie duża jak przemysłowa, ale musi się odbywać z prędkością rewolucji cyfrowej – my po prostu nie mamy już czasu!” – dodał ekspert.

A możliwych do wprowadzenia zmian jest naprawdę sporo. Mówiła o tym Monika Partyka, dyrektor R&D w i2 Analytical Limited Sp. z o.o. Oddział w Polsce, opowiadając o zielonej chemii w pracach laboratoryjnych, czyli koncepcji zakładającej ograniczenie używania szkodliwych substancji w procesach analiz laboratoryjnych. „Nie można mówić o ekologii nie zwracając uwagi na to, co dzieje się w przestrzeni laboratoryjnej. Musimy mówić o jak największej ilości stosowania technik bezrozpuszczalnikowych. Ważny jest też aspekt przekazywania i transportu próbek gleby do laboratorium, ponieważ im najmniejsza możliwa przekazywana próbka, tym więcej zmieści się ich do jednego auta i mniejszy będzie ślad węglowy. Nawet o takich rzeczach trzeba myśleć” – zaznaczyła. „Musimy się włączać w działania prowadzące do uniknięcia negatywnych skutków środowiskowych, by nie było nam gorzej w przyszłości. Po nas przyjdą następne pokolenia, nie możemy być egoistami” – dodała.

Nadzieja w legislacji

Działania legislacyjne są z nadzieją przyjmowane przez branżę remediacyjną.

Sebastian Stachowski rozpoczynając konferencję wspomniał o właściwym pojmowaniu zrównoważonego rozwoju i właściwych działań w branży. Jako przykład podał metodę remediacji gruntu ex-situ, do tej pory bardzo popularną w Polsce. Wywieziony skażony grunt znika często z pola widzenia. A czego oczy nie widzą, tego sercu nie żal. Choć problem nadal nie zostaje rozwiązany. Jest jednak legislacyjne światełko w tunelu.

Agnieszka Skorupińska, partner kancelarii prawnej CMS Cameron McKenna Nabarro Olswang Pośniak i Bejm Sp. k. zaznaczyła, że najwięcej w kwestii remediacji, jeśli chodzi o legislację, będzie wynikało z unijnego Zielonego Ładu. Kluczowymi dokumentami będą Zero Pollution i Strategia na Rzecz Ochrony Gleb 2030. Pierwszy z nich dotyczy nie tylko gleby, ale pokazuje kierunek, by zwiększać starania na rzecz identyfikowania, oceny i remediacji gruntów. Przewiduje on konkretne działania - jeszcze w tym roku ma powstać unijna priorytetowa lista dotycząca zagrożeń zanieczyszczenia gleby, a do 2024 ma być opracowany paszport zrównoważonego, bezpiecznego i objętego zamkniętym obiegiem użytkowania wydobytych gleb. „Celem jest osiągniecie dobrego stanu gleby do 2050 roku. Chodzi o to, by gleby traktować jak powietrze i objąć mocną ochroną” – zaznaczyła Agnieszka Skorupińska. W praktyce będzie to oznaczało stworzenie gospodarki obiegu zamkniętego - gleba skażona nie będzie wywożona i składowana, ale od razu przywracana do użytkowania, zaś paszport jasno określi, co się z nią aktualnie będzie działo.

Legislacja, w tym raportowanie ESG, może nie tylko wymuszać, akcentować potrzebę dostosowania się, ale też stwarza pewne okna nowych możliwości dla biznesu. Matthias Kadnar z Lion Environmental wskazywał na możliwe szanse dla branży deweloperskiej, która chce przecież wykorzystywać tereny poprzemysłowe do budowy nowych mieszkań: „W działalności deweloperskiej ESG to nie tylko wpływ środowiskowy, ale na przykład uzyskanie zielonego finansowania. Inwestorzy biorąc pod uwagę wyniki ESG decydują, czy inwestować w dany produkt, firmę czy projekt”. Remediacja powinna być więc wpisana w łańcuch wartości zgodny z ESG. Jak zaznaczył ekspert, wiele obszarów poprzemysłowych, które poddawane są remediacji, pozyskują fundusze od władz lokalnych. Ale w wielu przypadkach składanie wniosku o grant remediacyjnych nie ma szans na sukces. Zielone fundusze byłyby więc idealnym rozwiązaniem na realizację celów sustainability.

Ostateczny beneficjent

Z punktu widzenia ESG w projektach remediacyjnych ważne są nie tylko efekty w zakresie ochrony środowiska, ale też efekty dla społeczeństwa.

Takie stanowisko potwierdził Grzegorz Gzyl, ekspert z Głównego Instytutu Górnictwa, podczas swojego wystąpienia dotyczącego zrównoważonych technologii oczyszczania wody skażonej trwałymi zanieczyszczeniami organicznymi (w tym projekcie, którego pilotaż prowadzony jest w byłym zakładzie pestycydów w Jaworznie, uwalniającym do wody związki chloru): „Zrównoważona remediacja musi opierać się na zarządzaniu ryzykiem i wartości dla interesariuszy”.

Ale jak mierzyć zrównoważenie? To pytanie zadają sobie wszystkie firmy, które zaczną od przyszłego roku składać raporty ESG. Daniel Gribbin, COO and Head of Sustainability & ESG, EMEX Software wskazał na duże wyzwanie dla branży remediacyjnej, jaką jest kontrola źródła danych o działalności firmy. „Kiedy zaczynamy mierzyć ślad węglowy należy zadać sobie pytanie o swojej działalności - czy wiemy i ile wiemy o swoich podwykonawcach, dostawcach? Tych pytań jest znacznie więcej - może część działalności mamy ulokowane w państwach rozwijających się? Trzeba mieć wgląd w ślad węglowy w całym łańcuchu wartości” – wyliczał. „90% śladu węglowego to elektryczność, paliwa, ale też podróże.  Trzeba brać też pod uwagę generowanie odpadów. Skąd brać te dane?” – zastanawiał się. Organizacja, w której pracuje ekspert stworzyła między innymi platformę mierzącą wszystkie te parametry, zbierającą w czasie rzeczywistym informacje o emisji CO₂, mierzącą standardy międzynarodowe, dostosowanie do legislacji itp. Tak będzie wyglądała przyszłość całego rynku – przejrzysta, mierzalna, bez miejsca na niedookreślenia środowiskowe. Kto szybciej się dostosuje do nowej rzeczywistości, szybciej osiągnie nie tylko zero-emisyjność, ale też inne korzyść, i takie jak choćby wzrost konkurencyjności na globalnym rynku. A ostatecznymi beneficjentami będziemy my wszyscy. I planeta.